Chantal Mouffe – Pleidooi voor een radicale democratie

  1. Home /
    2. Over Motief / Visie en missie /
  2. Chantal Mouffe – Pleidooi voor een radicale democratie

chantal mouffeChantal Mouffe is een Belgische politicologe. Ze doceert aan de Universiteit van Westminster in Groot-Brittannië. Haar boek Over het Politieke is een weg-wijzer in een wereld waarin veel mensen het gehad hebben met ‘de politiek’ en waarin culturele tegenstellingen belangrijker lijken dan politieke tegenstellingen. Chantal Mouffe leert ons politieke debatten op een andere manier te bekijken en houdt ons enkele boeiende uitdagingen voor.

Als we kijken naar de standpunten van de grote hedendaagse politieke partijen, dan lijken die er ons allemaal van te willen overtuigen dat er geen alternatief is voor het neoliberale kapitalisme. Daarover lijkt een algemene consensus te bestaan. Met ideeën als ‘de derde-weg’ (oa Tony Blair) en ‘de actieve welvaartsstaat’ (oa Frank Vandenbroucke) pleiten linkse partijen wel voor het bijschaven of corrigeren van de scherpe kanten van het neoliberale kapitalisme, maar ze streven niet naar een alternatief economisch model. Vandaar ook dat we de voorbije jaren steeds vaker horen dat links en rechts eigenlijk niet zoveel van elkaar verschillen, of dat dit onderscheid achterhaald is.

Dat is volgens Chantal Mouffe niet alleen moordend voor het politieke debat, maar ook voor de democratie. Het ontbreken van duidelijke tegenstellingen zorgt er immers voor dat mensen zich steeds minder interesseren voor de politiek, dat ze minder vertrouwen hebben in democratische instellingen, dat ze niet meer gaan stemmen en dat anti-democratische partijen meer aantrekkingskracht krijgen. Dan lonken slogans zoals ‘eigen volk eerst’. In de plaats van de oude tegenstelling tussen links en rechts, wordt een nieuwe tegenstelling op de voorgrond gezet, namelijk tussen “het Westen” en “de islam”. Zo worden maatschappelijke problemen en tegenstellingen voorgesteld als culturele of levensbeschouwelijke verschillen. De discussies gaan dan niet meer over economische of sociale tegenstellingen en machtsverhoudingen, maar over assimilatie en integratie.

Als we echt democratie willen, dan moeten we volgens Chantal Mouffe het streven naar consensus achterwege laten. Een echte democratie – zij noemt het “radicale democratie” – kan niet zonder duidelijke tegenstellingen tussen links en rechts. Links en rechts hebben immers een heel andere visie over hoe principes als ‘gelijkheid’ en ‘vrijheid voor allen’ concreet ingevuld moeten worden. In die zin zijn ze elkaars tegenstanders in de strijd om de inrichting van de samenleving. Anderzijds erkennen ze wel dat de politieke strijd die ze voeren, gevoerd moet worden volgens de democratische regels en procedures. Ze zijn elkaars tegenstanders, maar niet elkaars vijanden. Chantal Mouffe noemt dit het verschil tussen ‘agonisme’ en ‘antagonisme’.

Om het idee te doorbreken dat er geen alternatief zou zijn voor het neoliberale kapitalisme, moeten nieuwe en oude sociale bewegingen de krachten bundelen en samen een tegenkracht vormen. Zo’n tegenkracht vormen zal niet gemakkelijk zijn, waarschuwt Chantal Mouffe. De groepen die zo’n tegenkracht moeten vormen, botsen immers op heel wat vlakken met elkaar, bv in de strijd tegen seksisme, racisme, armoede,… Chantal Mouffe pleit ervoor die tegenstellingen niet in de kiem te smoren, maar eenheid na te streven door enerzijds te zoeken naar een gemeenschappelijk project én door een gemeenschappelijke tegenstander aan te duiden, namelijk de (rechtse) verdedigers van het neoliberale kapitalisme. Op die manier is het mogelijk een pluralistische tegenkracht uit te bouwen, die zelf niet in consensus-denken vervalt. Een voorbeeld van zo’n pluralistische tegenkracht is Syriza in Griekenland, dat een breed links ‘wij’ kan mobiliseren op basis van een écht alternatief voor het tot dan gevoerde beleid van een rechts ‘zij’ in een effectieve strijd om de politieke macht.

De analyse van Chantal Mouffe is niet alleen boeiend omwille van haar kritiek op de neoliberale consensus. Ze houdt ook een belangrijke waarschuwing in voor iedereen die zich engageert voor maatschappelijke verandering. Velen trappen volgens Chantal Mouffe in dezelfde val als de verdedigers van de neoliberale consensus: Ze zien hun strijd als de weg naar een betere samenleving, waarin de tegenstellingen tussen man en vrouw, arm en rijk, blank en gekleurd, links en rechts,… op een dag verdwenen zullen zijn. Ze hopen op een harmonieuze samenleving, waarin de verworvenheden waarvoor ze gestreden hebben, niet meer teruggedraaid zullen worden. Als we radicaal voor democratie kiezen, dan betekent dat volgens Chantal Mouffe echter dat er nooit een harmonieuze samenleving, een allesomvattend compromis, of een eindoverwinning zal bereikt worden. Zoiets zou alleen in een repressieve dictatuur mogelijk zijn. In een democratie zijn er permanent tegenstellingen en conflicten tussen linkse en rechtse maatschappijvisies, tussen belangengroepen. Afspraken en compromissen zijn altijd tijdelijk en kunnen altijd opnieuw in vraag gesteld, aangepast of opgeheven worden. Dié realiteit onder ogen zien, en ook voortdurend verrekenen in de manier waarop je de maatschappelijke strijd en mobilisatie organiseert, is essentieel, betoogt Mouffe.

Aanvaarden dat democratie eeuwige strijd is, is niet eenvoudig. Het betekent dat ook wij moeten aanvaarden dat onze strijd nooit voltooid zal zijn. Dat we, na elke kleine overwinning, altijd opnieuw ‘aangevallen’ zullen worden. Chantal Mouffe daagt ons dan ook uit om realistisch in de strijd te staan en geen valse hoop te koesteren. Dat is belangrijk als we onze moed, energie en motivatie niet willen verliezen. We moeten een lange-termijn perspectief voor ogen blijven houden. Haar visie roept ons op om elkaar hierin te ondersteunen, bijvoorbeeld door pluralistische bondgenootschappen aan te gaan, door kleine overwinningen te vieren, door te beseffen dat ook de overwinningen van ‘de tegenstander’ slechts voorlopig zijn.

Leestips