Wegwijzer: “Het is niet de emancipatiestrijd die het vrije woord bedreigt”

In het publieke debat verscherpen de tegenstellingen en polarisering neemt toe. Bruggenbouwers en progressieven kijken het vaak met lede ogen aan, verlamd door een gevoel van machteloosheid. Polarisering wordt dan aangeklaagd en vergruisd. Jammer genoeg wordt er bij het vergruizen geen rekening gehouden met de doelstellingen, de machtsdimensie en de maatschappelijke posities van de tegenpolen in die polarisering. Aan de ene kant staan groepen in onze samenleving die steevast aan het kortste eind trekken en die een platform opeisen, zij stellen de dominante taal en de praktijken aan de kaak, benadrukken de tegenstellingen en kijken door een vergrootglas naar het onrecht dat hen wordt aangedaan. Aan het andere uiteinde staat een etno-nationalistische beweging die strijdt voor de terugkeer naar een idyllische (maar onbestaande) heimat, waar conservatieve waarden de dominante groep in haar macht bestendigen en waar de Ander maar beter aanpast of opkrast. In de peilingen die afgelopen maart werden uitgevoerd scoort het extreemrechtse Vlaams Belang 22,2%. Het VB houdt daarmee een gestage groei aan (in de peilingen) en ziet haar complottheorieën steeds meer toegang vinden in de politiek en de mainstream media. 

Beide (strijdende) partijen/belangengroepen afschilderen als uitwassen van een identitaire beweging die in hetzelfde bedje ziek zijn is een houding die fundamentele aspecten van de polarisering ontkent. De emancipatiestrijd (met roots in de feministische, anti-racistische en ontvoogdingsstrijd) komt op voor meer rechten van degenen die die rechten niet ingevuld zien, terwijl de extreemrechtse strijd exact het tegenovergestelde tracht te doen. Een platform opeisen om meer rechten te verkrijgen is niet van dezelfde orde als (minderheids)groepen stigmatiseren en uitsluiten. Door beide standpunten als problematisch voor te stellen ontkennen we de onmacht van de één en de overmacht van de ander. Die onmacht ontkennen is onrechtvaardig, die overmacht ontkennen is ronduit gevaarlijk. 8 mei viering

Het moet trouwens duidelijk zijn wat er met polarisering wordt bedoeld. Verwijst het naar (A.) de emancipatiestrijd waarbij de maatschappelijke tegenstellingen (altijd) heel scherp tegenover elkaar uitgespeeld worden? Of duidt men op (B.) het systematisch opzetten van één groep tegen een andere groep (waarbij vaak niet meer helder is welk ‘conflict’ of ‘probleem’ kern van de zaak is). Deze laatste invulling van polarisering gaat veeleer om verregaande stigmatisering van de Ander. In het dominante discours wordt de laatste invulling van polarisering gehanteerd, daarmee wordt in één beweging de maatschappelijke belangenstrijd gedevalueerd. Thans is die belangenstrijd een normale politieke strijd binnen een democratie. 

Door de focus te verschuiven van (A.) een legitieme emancipatiestrijd naar (B.) het opzetten van de één tegen de Ander, dreigen we de reëele dreiging uit het oog te verliezen. Zo vrezen sommige vrijzinnigen dat het vrije woord bedreigd wordt door woke. De vrees is zo groot dat er een blogreeks én studiedag aan gewijd werd,  geafficheerd door beelden van boeken die branden en activisten die roepen (critici zouden de ironie van de poster niet snappen). (1) Deze vrijzinnigen lijken te vergeten dat, één, ze zelf dienden te polariseren in hun eigen emancipatiestrijd en dat, twee, niemand de humanistische waarden meer naar het leven staat dan de 2de grootste partij van Vlaanderen dat doet. In plaats van vanuit de vrijzinnig humanistische waarden een waardevolle bondgenoot te zijn kiest men ervoor de slachtofferrol te claimen, zelfs wanneer men veel toegang heeft tot publieke fora en media, overheidssubsidies en luisterende oren van gelijkgestemden in de politiek en beleidsorganen.

Het zijn thans niet de transgenderrechten-activisten die onze invulling van mensenrechten bedreigen. Het zijn niet de feministen van BOEH! of Rosa wiens terminologie en ideeën door journalisten worden overgenomen en herhaald. Het zijn niet de activisten van Black Lives Matter die in het parlement homo- en islamofobe uitspraken doen. Het is, met andere woorden, niet de emancipatiestrijd die ons vrije woord bedreigt, wel integendeel. Bieke Purnelle sloeg – naar goede gewoonte – de nagel op de kop in haar stuk in MO*, met de ronkende titel ‘Woke is een stopwoord voor wie niet wil dat de samenleving verandert’. (2) 

8 mei coalitieWillen we polarisering aanpakken? Dan doen we dat best zoals het bondgenoten in een emancipatiestrijd betaamt: door te luisteren, argumenten en gevoelens serieus te nemen, kritisch te zijn en altijd bereid te zijn om aan de zijde te staan van degenen die onrecht wordt aangedaan door een systeem dat minderheidsgroepen systematisch benadeelt. Willen we voorbij een ‘wij-zij’ denken geraken? Dan is het tijd om te leren omgaan met spanningen en politieke tegenstellingen, tijd ook om opnieuw te leren dat binnen een democratie altijd een ideologische en belangenstrijd zal gevoerd worden en dat daarbij altijd machtsverschillen zullen aanwezig zijn. Hoe minder dat men in een samenleving in staat is om de grondrechten van minderheidsgroepen te respecteren en verzekeren, of om tot aanvaardbare en leefbare compromissen te komen, hoe meer we te maken zullen krijgen met een vlijmscherpe maatschappelijke strijd en zelfs met gevaarlijke polarisering. We dienen dus te beseffen dat er niet één waarheid is en dat we op het spectrum tussen ideologisch denken en pragmatisch handelen voldoende moeten leunen naar de kant die samenleven mogelijk maakt, terwijl we steeds de maatschappelijke analyse maken en de systematiek van onderdrukking in het vizier houden (in plaats van verantwoordelijkheden enkel te verhalen op individuen). We dienen de dominante praktijk in onze samenleving onder de loep te nemen, durven aanpassen, durven de morele cirkel te openen voor de Ander, want alleen zo geraken we aan een ‘nieuw wij’. De huidige verhitte toestand van de emancipatiestrijd is net een teken dat ons dominante assimilatie-denken of het ‘conformeer aan de norm’-denken failliet is. 

Rodedriehoek.beMotief blijft – ook naar goede gewoonte – niet bij de pakken zitten. Op 8 mei waren we aanwezig op de herdenking van de overwinning op het fascisme aan het fort van Breendonk, waar o.a. Meron Knikman, leiders van de vakbonden, Tom Lanoye en Simon Gronowski opriepen om van 8 mei opnieuw een officiële feestdag te maken. (3)  Dit najaar slaan we de handen in elkaar met Vrijzinnig Limburg en houden we op 17/12 in de C-mine in Genk een event rond polarising (en weerwerk bieden aan extreemrechts): nadat we enkele uiterst interessante namen aan het woord laten gaan deelnemers in workshops aan de slag rond visies op diversiteit, onze positie in de samenleving, hoe actie te ondernemen en mobiliseren, … Na dit event vatten we met een vormingsreeks aan die deelnemers tools in handen geeft om in hun omgeving, op de werkvloer, in hun vereniging extreemrechtse logica te bekampen. Wil je betrokken zijn bij dit project, het helpen uitdragen en ondersteunen, netwerken met gelijkgestemden? Of ben je op zoek naar tools om je achterban of je doelgroep op pad te zetten om zélf in eigen kringen dit thema te agenderen? Laat dan van je horen! Want hoewel het links en progressief Vlaanderen vaak aan een smoel ontbreekt, aan samenwerking en een project dat aanslaat, kunnen we het alvast over één ding ontegensprekelijk eens zijn: geen normalisering van extreemrechts, geen extreemrechts beleid, geen samenleving waar extreemrechts de maat en toon bepaalt. 

 

  1. De Nutte, G. (2022) ‘Van activisme tot cancelcultuur en (zelf)censuur. Vormt woke een bedreiging voor de vrijheid van denken? 19 maart 2022’, Humanistisch Verbond, URL: https://humanistischverbond.be/blog/855/van-activisme-tot-cancelcultuur-en-zelfcensuur-vormt-woke-een-bedreiging-voor-de-vrijheid-van-denken-19-maart-2022/ (geraadpleegd op 15 juni 2022) 
  2. Purnelle, B. (2022, 17 april) ‘Woke is een stopwoord voor wie niet wil dat de samenleving verandert’, MO*, URL: https://www.mo.be/column/woke-is-een-stopwoord-voor-wie-niet-wil-dat-de-samenleving-verandert (geraadpleegd op 15 juni 2022)
  3. Sluit je aan bij de 8 mei coalitie via 8meicoalitie.be en bestel je rode driehoeken via rodedriehoek.be